�mer Madra: Dokuz Eyl�l �niversitesi�nden Ayta� G�ren konuğumuz. Formula G diye adlandıran Formula 1�e bir �eşit nazire olarak G�neş Arabaları yarışması var, �evreyle �ok yakından ilgisi olan 30 Ağustos g�n� bir yarış yapılacak. TUBITAK�ın bir projesi bu, g�neşle �alışan arabalar. G�naydın.

 

Ayta� G�ren: Merhabalar, herkese g�naydın.

 

�M: Olduk�a değişik, heyecan verici bir olay, b�t�n olayın gelişmesini de anlatırsanız �ok seviniriz.

 

AG: Memnuniyetle. 2003 Aralık ayında Bilim ve Teknik dergisi�nde TUBİTAK b�yle bir yarışma haberi verdi. Bundan sonra yavaş yavaş ekipler oluşmaya başladı. Biz de kendi i�imizde İzmir�de, Ege�de neler yapabiliriz diye d�ş�nerek bir ekip kurmaya karar verdik. Bundan sonraki s�re�te tasarım, neler bulabileceğimiz ve yurtdışında yapılması belki kolay ama �lkemiz i�in zor olan malzemeleri nereden temin edebileceğimiz problemini ��zmeye �alıştık ve en sonunda da imal etmeyi başardık.

 

�M: Kendiniz mi yaptınız? Tasarım, Amerika ile ortak mı yapılıyor? Tasarım s�recini de birazcık anlatabilir misiniz l�tfen?

 

AG: Tabii. Ekip olarak hep hedeflediğimiz yurtdışı yarışlar ve yurtdışı yarışlara katılırken de hep T�rk malı �r�nler kullanmaktı. Dolayısıyla sadece T�rkiye�de �retilmeyen şeyleri alıp geri kalanın hepsini kendimiz yapmaya �alıştık.

 

Avi Haligua: Yani tasarımı, vs. herşeyi T�rkiye�ye ait diyebiliriz.

 

AG: Doğru. O kadar u� noktalar var ki, �rneğin motorunu dahi biz tasarlayıp sponsorumuza �rettirdik.

 

AH: Motor demişken, normal motorlarla yanmalı motorlar arasındaki farktan biraz bahsedebilir misiniz?

 

AG: G�neş enerjili ara�larda elektrik motoru kullanılıyor. Tabii bu verimin epey y�ksek olmasını sağlıyor, ancak g�neş panellerinden aldığımız enerji ger�ekten �ok kısıtlı, bu nedenle en verimli şekilde kullanılmaya �alışılıyor. Yani 5 metreye 1.8 metrelik bir ara� i�in, yaklaşık 200-250 kg. gibi, 3 beygirlik bir motor yeterli geliyor bu sayede.

 

AH: Yarışa d�necek olursak, yarışta ka� takım olacak, ka� araba olacak, ka� tur atılacak? Yarışın standardı nedir bilmediğimiz i�in soruyorum.

 

AG: Yarışma FIA kategorilerinden, kategori 1 klas 2 tarzında bir yarış, burada ekipler tamamen kendi tasarımı olan ara�larla yarışıyor, maksimum 300 kg. olması gerekiyor ve maksimum 5 metreye 1.8 metre olması gerekiyor. İlk kez yapılacak �lkemizde. Alt kategoriler se�ilmeye �alışıldı ki olası problemlere m�dahale edilebilsin diye.

 

�M: 16 takım TUBITAK denetiminden ge�erek katılım onayı almış durumda; bunlar ayrı �niversitelere ait mi yoksa karışık ekipler halinde mi? Nasıl oluşturuluyor takımlar?

 

AG: İlk başta 27 takım katılmıştı, bunların i�erisinde �niversite takımları, dışarıdan, sanayiden insanlar ve lise takımları vardı. Daha sonra elene elene 17 takıma kadar d�şt�. En son Boğazi�i �niversitesi�nin �ekildiğini biliyorum.

 

AH: Yarış ne kadar s�recek? Ka� tur atılacak? Enerji ne kadarına yetebiliyor?

 

AG: Formula 1 pisti 20 tur atılacak, by pass�tan ge�ilerek atılacak, 4.1 x 20 ediyor bu da toplam 82 km.

 

�M: By pass�tan ge�mek ne demek?

 

AG: Formula 1 pistinin u� kısmında ekstradan bir alan var, Formula ara�larının d�nd�ğ�, sadece onu ge�meyeceğiz, bu sayede 5.4 km, 4.1 km�ye inmiş olacak bir tur.

 

�M: Formula 1 yarışlarının yapıldığı pist kullanılıyor değil mi?

 

AG: Evet.

 

�M: B�y�k g�neş panelleri kaportaya mı monte ediliyor?

 

AG: Evet. Ufak g�neş h�creleri, 1 watt�lık, 2 watt�lık oluyor, bunları seri ve paralel birleştiriyorsunuz ve aracın, g�neşi en iyi alabileceğiniz y�zeyine yerleştiriyorsunuz. Bu sınıftaki yarışlarda maksimum 800 watt g�� �retebiliyorsunuz panellerden.

 

�M: Bir de TUBİTAK�ın verdiği �d�ller de var değil mi?

 

AG: TUBİTAK, birinci, ikinci, ���nc� ve en fazla yerli malzeme kullanan ara�lara �d�l dağıtmayı planlıyor. Bunun dışında sponsorlar tarafından verilecek �d�ller var.

 

AH: D�nyadaki diğer g�neş otomobili yarışları ne zaman başladı? Bu tip yarışlar sanıyorum uzun s�redir yapılıyor.

 

AG: İlk olarak Avustralya�da başladı, yanlış hatırlamıyorsam 1987 yılından beri Avustralya�da yapılıyor ve kıtayı g�neyden kuzeye ge�iyorlar, yani bu yaklaşık 3500 km. demektir.

 

�M: Ka� km. hıza ulaşabiliyorlar bu ara�lar?

 

AG: D�nyadaki yarışlarda ara�ların bizim sınıftaki yarışlardan biraz daha fazla enerji kapasiteleri var, dolayısıyla 190 km/saat hıza ulaşabiliyorlar ve ortalama 110 km. ile gidebiliyorlar.

 

AV: Bizim ara�lar i�in hız nedir?

 

AG: Bizim ara�lar i�in, burada 82 km.�nin bir defada koşulması bu kadar enerji kapasitesi ile biraz zor, o a�ıdan hızlar daha d�ş�k tutuldu. �rneğin 50 ile 60 ile koşulacak gibi d�ş�n�l�yor.

 

�M: Aslında uzun vadeli olarak da b�yle bir teknolojiye ge�ilip alternatif enerji kaynağı olması ama�lanıyor herhalde? �ağın, belki de insanlık ve d�nya tarihindeki en �nemli tehditlerinden birisi k�resel iklim değişikliği ve k�resel ısınmaya karşı bir alternatif enerji kaynağı.

 

AG: Kesinlikle. Diğer takımların da sanırım �yledir. Bizim zaten bu yarışmaya katılmaktaki ilk hedefimiz alternatif enerjinin �lkemizde kullanımını desteklemek ve bunu daha �ok arttırmaktı. İkincisi ise �lkemiz teknolojisi ile bunların yapılabileceğini g�stermekti.

 

�M: Bunun uzun vadede pratik kullanıma ge�mesi ihtimalleri �zerinde de bir ka� şey s�yleyebilir misiniz? Ne kadara mal oluyor ve bunun maliyetinin d�ş�r�lmesi, ger�ek�i, kullanılabilir bir alternatif oluşturması olasılıkları nedir?

 

AG: Bizim aracımız prototip bir ara�, dolayısıyla prototipler biraz fazla maliyetlidir. Bizim projenin maliyeti 45 bin YTL idi, daha doğrusu 55 bin YTL olarak hesaplamıştık ama 45 bin YTL�ye mal ettik. Aynı aracın yurtdışında maliyeti 150-200 bin Euro arasına değişir. Yakın gelecekte kullanımı s�z konusu mu? Kullanılabilir, �zellikle şehir i�inde ve belirli b�lgelerde kullanılabilir ancak g�neş panellerinin verimleri �ok d�ş�k, %16-17 civarında. Biraz daha �st kategori olan uydularda kullanılan paneller ise %26�ya kadar ancak �ıkabiliyor.

 

AH: Temel problem galiba depolama ile alakalı bu durumda? Yani g�neş olduğu s�rece ara� gitmeye devam edebiliyor ama depolama şansı �ok daha d�ş�k.

 

AG: Hayır değil. Depolamayı zaten �eşitli kategorideki ak�lerle yapmanız m�mk�n, esas ana problem enerjiyi �retmekte. Hibrit ara�lar �ok yakın gelecekte zaten kullanmaya başladığımız şeyler olacak, bunlar yakıt h�creleri olsun, hidrojen olsun ve g�neş enerjisinden elde edilmiş elektrik enerjisi olsun, yakın gelecekte, �ok yakın gelecekte kullanılmaya başlanacak. Esas problem ise g�neş enerjisinden enerji elde etmekte.

 

�M: Yani g�neşli bir hava olmasa da depolama daha �nceden de ger�ekleştirilmiş olduğu i�in bir problem olmuyor yarış i�in. Ama yıl boyuna dağıldığı zaman bu enerjinin depolaması belli bir problem yaratabiliyor mu?

 

AH: Kışın da gidilebiliyor mu?

 

AG: Yurtdışındaki ara�larla g�nboyu enerjiyi depoladığınızda gece de gidebiliyorsunuz, yani bu esas y�zey alanını geniş tutmamız gerekiyor, verim d�ş�k olduğu i�in ya bir evin �atısına ya da bir yerin �atısına panelleri yerleştirip, depolayıp arabaya g�nderebilirsiniz, ki bu kullanılan bir uygulamadır. En yakın gelecekte kullanılması d�ş�n�len budur. Daha ileride ise panellerin verimi y�kseldiğinde direk aracın �zerinde, belki boya gibi bir malzeme ile akupule etmek m�mk�n olacak.

 

�M: Vallahi �ok heyecan verici g�r�n�yor. Favoriniz kim?

 

AG: Yarışma ruhu i�erisinde ama �ok sağlam ekipler var. Zaten burada sanırım T�rkiye ve dostluk kazanacak.

�M: Formula 1 i�in s�ylenen belki daha �ok Formula G i�in ge�erli olan bir form�l bu. Şimdiden başarılar dileriz. Yarış bittikten sonra belki nasıl ge�tiği g�r�şme fırsatı bulabiliriz umuduyla hoş�akalın.

 

AG: İnşallah. �ok teşekk�rler.

 

(26 Ağustos 2005 A�ık Radyo�da A�ık Gazete programında yayınlanmıştır.)